Sıra Samanyolu’ndaki kara delik fotoğrafında

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

İlk kara deliğin fotoğraflanmasını sağlayan 200 bilim insanı ortasında yer alan Amerikan Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA) ve Arizona Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Feryal Özel, “Söz veremeyeceğim ancak yılın sonuna kadar Samanyolu’ndakini de bitirmeye çalışıyoruz. Fakat neye benzeyeceğini şu anda söyleyemiyorum” diyor. Bayanların bilim dünyasındaki yerine dair de şunları söylüyor: “Belki bugün değil ancak eminim bayanlar toplumda istedikleri her şeyi olabilecekler. İster bilim olsun, ister iş hayatı, ister siyaset olsun bayanların eşit olarak katılabilecekleri toplum yaratacağımızdan eminim. Ben de bu hususta elimden geleni yapıyorum.”

Teoriyi doğruladık

Özel, astrofizik, nötron yıldızları ve kara delikler üzerinde çalışıyor. NASA Astrofizik Müşavere Komitesi, NASA Lynx Uzay Teleskopu Bilim ve Teknik Ekibi Başkanı ve kara deliğin görüntülenmesini başaran Olay Ufku Teleskopu Bilim Kurulu ve Modelleme ve Tahlil Çalışma Kümesi Lideri. Gruptaki tek Türk bilim insanı. Kara deliklerin, fizik kanunlarının ve yerçekimini anlatan genel görelilik kuramının öngördüğü cisimler olduğunu söylüyor: “Bunları direkt görüntülemek, bize hakikaten kara delik dediğimiz şeyin düşündüğümüz özellikleri var mı, yok mu onu gösteriyor. Biz diyoruz ki yer çekimi o kadar kuvvetli ki merkezinde bir sonsuzluğa götürüyor, sonsuz bir güç var, ışığı bile kendine çekiyor ve etrafında kara bir delik oluşturuyor. Bu, teorinin öngördüğü bir şeydi. Biz de direkt bu resmi çekerek bunun bu türlü olduğunu göstermiş olduk. Uzayı anlamak, fizikî kanunlarımızı doğrulamak ve netleştirmek ve de kara delik üzere biraz çok ve garip bir cismin teorinin öngördüğü formda nitekim olup olmadığını görmek için bu müşahedesi yaptık.”

Evreni anlamaya çalışıyoruz

Dünya’nın içinde bulunduğu Samanyolu galaksisinin merkezinde bulunan “Saggitarius A” isimli dev kütleli kara deliğin görüntülenmesi çalışmaları hakkında şunları söylüyor: “2017’de teleskoplarımızı gökyüzüne çevirdiğimizde hem Samanyolu’nun merkezindeki kara delikten manzara aldık hem de M87’nin merkezindeki kara delikten manzara aldık. Bunların dışında da dört tane daha kara deliğe baktık. Samayolu galaksisinin merkezindeki karadelikle ilgili çalışmamız devam ediyor. Datalar biraz daha fazla tahlil gerektiriyor. Bunu görüntülemek doğal ki mümkün, biz baştan beri bu iki kaynağı da amaç alarak çalışmalar yaptık ancak sonuçlar öbür galaksideki kara delik için daha çabuk hazır oldu, münasebetiyle onu yayımladık. Kelam veremeyeceğim lakin bu yılın sonuna kadar onu da bitirmeye çalışıyoruz. Lakin neye benzeyeceğini şu anda söyleyemiyorum, şimdi tahlillerimiz bitmedi zira.” Özel’e nazaran, uzay çalışmalarının insanların hayatına direkt dokunan uzun vadeli sonuçları olacak. Özel, “Biz temel bilimle ne vakit uğraşırsak, ‘Bu neye yarar’ diye sormadan da yaşadığımız dünyayı ve kainatı anlamaya çalışıyoruz. Bunu anladığımız noktada hiç o noktada düşünmediğimiz lakin sonradan topluma çok fayda sağlayan sonuçları oluyor. Örneğin lazer, fizikte eşevreli ışık dediğimiz ışık nasıl davranır, nasıl manipüle edilir konusu araştırılırken bulunmuş bir şey. Lakin bugün bunu göz ameliyatından birçok sanayiye kadar kullanıyoruz. Münasebetiyle biz temel bilim çalışmaları yaparken bunu illa ki toplumda nasıl kullanırız diye yapmıyoruz lakin kesinlikle faydalı bir şey çıkıyor” diyor.

Bilim için gidilir

Özel, Türkiye’den beyin göçünü ise şöyle pahalandırıyor: “Bilimi seven beşerler nerede bilim yapabilecekse oraya gitmek durumunda. Nerede imkanları varsa, nerede dayanak görüyorlarsa, nerede en yeterli eğitimi alabiliyorlarsa onu takip etmek zorundalar. Türkiye’de ‘temel bilim okuyup ne yapacaksın’ mantığı değişmezse natürel ki bilime ilgi duyan beşerler öteki yerlere gidip eğitimlerini görüp laboratuvarlarını kurup devam etmek zorunda kalacaklar.” Türkiye’ye aksine beyin göçünün lakin uzun vadeli ve kararlı bir stratejiyle mümkün olabileceğini vurguluyor. Bu türlü bir strateji izlenmesi durumunda çok uzun olmayan bir periyotta sonuç alınabileceğini düşünüyor. “Gerçekten gönülden ve uzun vadeli bir yatırım yaparsak, üniversitelerimize bu imkânları tanırsak, toplumca çocuklarımızı bilime yöneltirsek natürel ki mümkün” diyerek Çin örneğini veriyor: “Mesela Çin’de gördüğümüz atılım kıymetli. Çin’e bilim insanlarını geri getirmek için kurdukları laboratuvarların büyük bir kısmı 10 yıl evvel boştu. Lakin bugün dolu. Bugün ABD’de, Avrupa’da eğitim alan bilim insanlarını geri getirebiliyorlar, çok düzgün imkânlarla, büyük laboratuvarlarla ve büyük yatırımlarla. Bu, her ülkenin kendisinin vermesi gereken bir karar. Buna toplum olarak değer verdiğimizde her şey mümkün.”

Potansiyeli kullanmak

Türkiye’deki eğitim sisteminin çok az sayıda yetenekli ve ilgili çocuğun yetişebilmesine imkan tanıdığına dikkat çekiyor: “Yetenek potansiyelimizi kullanamıyoruz biz Türkiye’de. Daha hoş okullar, daha fazla yatırım, çocukları bilime ya da yetenekli olduğu başka alanlara yönlendirecek fırsatlar tanınması gerekiyor. Bu cins fırsatlar tanınırsa Türkiye bir etap yapabilir. Elimizdeki imkânları sonuna kadar kullanalım ancak yeni imkânlar da yaratmak gerekiyor.”

‘Erkek hâkim bilim dünyasını değiştireceğiz’

Özel, bilim dünyasının erkek hâkim olduğunu lakin bu durumun yavaş yavaş kırılacağını lisana getiriyor: “Kadın olarak bilim dünyasında olmak sıkıntı. Zira erkek hükümran ve daha çok erkeklerin birbirini destekledikleri bir küme. Münasebetiyle bayanların önünde kabul görmek, kendini kanıtlamak, oburlarının agresif davranışlarıyla başa çıkmak üzere daha büyük zorluklar var. Öğrencilik yıllarımda da oldu, artık de oluyor. Hatta daha başarılı epey daha çok aşağı çekmeye çalışanlar oluyor. Fakat bir gün değişecek. Yavaş yavaş bunu da değiştireceğiz. Ben, benden sonra gelecek jenerasyonlara takviye oluyorum, onlar kendilerinden sonrakilere dayanak olacak. Bir gün bu husustan bahsetmemize gerek olmayacak. Tahminen bugün değil fakat eminim bayanlar toplumda istedikleri her şeyi olabilecekler. İster bilim olsun, ister iş hayatı, ister siyaset olsun bayanların eşit olarak katılabilecekleri toplum yaratacağımızdan eminim. Ben de bu mevzuda elimden geleni yapıyorum.”

‘Büyük Fikirler’ listesine giren çalışması:

Nötron yıldızları kara deliklerin kuzeni. Onlar da kozmosta gördüğümüz en ekstrem cisimlerden biri. Olağan unsur özelliğini kaybetmiş, içindeki nötron ölçüsü artmış ve de unsur olarak kainatta gördüğümüz en ağır cisimler. Onun da ötesinde manyetik alanları da çok yüksek. Dünyanın, güneşin, başka yıldızların bir manyetik alanı var ancak nötron yıldızlarının, bizim güneşimizin trilyon katı kadar manyetik alanı var. Burada kuantum tesirleri de oluyor. Ben bu çalışmama birinci başladığımda nötron yıldızlarının kuantum hesaplarını yapmıştım. O yoğunlukta ve bu kadar yüksek manyetik alanda ne üzere özellikleri olduğunu hesapladım. O nedenle bu çalışmam ilgi çekti. Bu çalışmam 20 yıldır devam ediyor. Hem kara delikler üzerine hem de nötron yıldızları üzerine çalışmalarım devam ediyor. Farklı farklı istikametlerden datalar de gelmeye devam ediyor. Kimileri uzay teleskoplarından, NASA’nın çalışmalarından geliyor. Kimileri bu olay ufku teleskobu üzere yeryüzünde dağların doruğunda vesaire kurduğumuz teleskoplardan datalar geliyor. Münasebetiyle bu devir hem bizim için çok heyecanlı bir devir; zira yalnızca teorik çalışma yapmak istemiyoruz, datalarla karşılaştırıp anlayışımızı ilerletmek istiyoruz; hem de yapılacak çok şey var.”

Pazar Dergi