Otizm Spektrum Bozukluğu: Belirtileri, Türleri ve Nedenleri

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

OTİZM NEDİR?

Otizm spektrum bozukluğu (OSB), bireylerin iletişim, sosyal etkileşim ve davranış alanlarında zorluklar yaşadığı karmaşık bir durumdur. Genellikle 2 ile 3 yaşları arasında belirtiler göstermeye başlar ve yaşam boyu süren bir durumdur. Otizm, her bireyi farklı şekillerde etkileyen bir spektrum bozukluğudur. Otizmli kişiler, diğer insanların hislerini ve düşüncelerini anlamakta güçlük çekebilirler, bu da kendilerini ifade etme biçimlerini zorlaştırabilir. Bazı otizmli bireyler, sanatsal veya matematiksel yeteneklerde olağanüstü becerilere sahipken, iletişim kurmada zorluk yaşayabilirler. Son yıllarda otizm teşhisi konulan çocuk sayısı artmıştır; ancak bu artış, gerçekten daha fazla çocuğun otizmli olmasından ziyade, teşhis yöntemlerindeki değişikliklerden kaynaklanabilir.

DÜŞÜK İŞLEVLİ VE YÜKSEK İŞLEVLİ OTİZM

Otizmli bireylerin her biri, farklı seviyelerde ve şekillerde etkilenebilir. Bazı bireyler, sosyal etkileşim, öğrenme veya iletişim becerilerinde daha fazla zorluk yaşarken, günlük yaşamlarında yardıma ihtiyaç duyabilirler. Bu durum genellikle düşük işlevli otizm olarak adlandırılır. Diğer bireyler ise daha az belirgin semptomlar gösterir, genellikle okulda başarılı olurlar ve sosyal iletişimde daha az zorluk yaşarlar; bu bireyler yüksek işlevli otizm olarak nitelendirilir. Ancak bu terimler, bazen kırıcı olabilir. Bunun yerine bireylerin otizmden nasıl etkilendiğini açıklamak için “daha belirgin” veya “daha az belirgin” gibi ifadeler kullanmak daha uygun olabilir.

OTİZM BELİRTİLERİ

Otizm belirtileri genellikle çocuk 3 yaşına gelmeden önce ortaya çıkar. Bazı bireyler doğumdan itibaren belirtiler göstermeye başlayabilir. Yaygın otizm belirtileri şunlardır:

• Göz teması eksikliği
• Dar bir ilgi alanı veya belirli konulara yoğun ilgi
• Kelime veya cümle tekrarı, sürekli hareket etme (örneğin, ileri geri sallanma)
• Diğer insanlara sıradan görünen seslere, dokunuşlara, kokulara veya görüntülere karşı aşırı hassasiyet
• Diğer insanlarla etkileşimde bulunmamak
• Başka biri bir şeyi işaret ettiğinde dikkat etmeme
• Kucağa alınmak veya sarılmak istememe
• Konuşmayı veya jestleri anlama ve kullanmada sorun yaşama
• Rutindeki değişikliklere uyum sağlama güçlüğü

Ayrıca, bazı otizmli çocuklar ergenlik dönemine kadar başlamayabilecek nöbetler de yaşayabilir.

YETİŞKİNLERDE OTİZM BELİRTİLERİ

Yetişkinlerde otizm belirtileri farklı şekillerde kendini gösterebilir. Yaygın belirtiler arasında şunlar bulunmaktadır:

• Diğer insanların düşüncelerini ve hislerini anlama konusunda zorluk
• Sosyal etkileşimlerde rahatsızlık veya kaygı
• Günlük rutinlerin korunmasına yönelik aşırı bir ihtiyaç
• Hislerini ifade etme güçlüğü
• Bir şeyleri kelime kelime anlama veya iğnelemeyi anlama sorunları
• İstemeden başkalarına karşı ilgisiz veya kabaca görünme durumu

Yetişkinlerde otizmin diğer belirtileri şunlardır:

• Göz temasından kaçınma
• Sosyal etkileşim kurallarını anlama güçlüğü
• Başka insanlara çok yaklaşma ya da onlardan aşırı derecede rahatsız olma
• Belirli konulara aşırı ilgi duyma
• Diğer insanların fark edemediği küçük ayrıntıları algılama yeteneği
• Bir şeyleri yapmadan önce çok dikkatli bir şekilde planlama isteği

ÇOCUKLARDA OTİZM BELİRTİLERİ

Çocuklar, otizm belirtilerini farklı şekillerde gösterebilirler. Bu belirtiler arasında:

• Dokuz aylıkken ismine yanıt vermeme
• Yüz ifadelerini göstermede zorluk
• Basit oyunları 12 aylıkken oynamakta isteksizlik
• Jestleri (el sallama gibi) kullanmama
• Diğer insanların duygularını anlama güçlüğü
• 24 veya 36 aylıkken diğer çocuklarla oyun oynamak istememe
• Altmış aylık olduğunda şarkı söyleme, rol yapma veya dans etme isteksizliği
• Oyuncakları belirli bir sıraya dizme ve sıra değiştiğinde rahatsız olma
• Saplantılı ilgi alanları gösterme
• Vücudunu sallama, ellerini çırpma veya daireler çizerek dönme davranışları
• Gecikmiş dil, hareket, öğrenme veya bilişsel beceriler
• Tuhaf uyku veya yeme alışkanlıkları
• Normalden daha az veya daha fazla korku tepkisi gösterme

OTİZM TÜRLERİ

Otizm türleri, bir zamanlar bağımsız durumlar olarak düşünülüyordu, ancak şimdi hepsi otizm spektrum bozuklukları içerisinde sınıflandırılmaktadır:

• Asperger sendromu: Bu sendrom, zeka testlerinde ortalama veya ortalamanın üzerinde sonuçlar gösteren çocukların sosyal becerilerde zorluk yaşadığı bir durumu ifade eder.
• Otistik bozukluk: Genellikle “otizm” denildiğinde akla gelen durumdur. Çocukların sosyal etkileşim, iletişim ve oyun becerilerini etkiler.
• Çocukluk çağı dezintegratif bozukluğu: Bu bozukluğa sahip çocuklar, en az 2 yıl boyunca normal gelişim gösterir ve ardından iletişim ve sosyal becerilerin kaybını yaşarlar.
• Yaygın gelişimsel bozukluk (PDD veya atipik otizm): Çocuğunuzda sosyal ve iletişim becerilerindeki gecikmelere yönelik otistik davranışlar varsa, ancak başka bir kategoriye uymuyorsa bu terim kullanılabilir.

OTİZM NEDENLERİ

Otizmin kesin nedenleri net değildir. Ancak, beynin duyusal girdileri yorumlama ve dil işleme ile ilgili bölümlerinde sorunlar olabileceği düşünülmektedir. Otizm erkeklerde kızlardan dört kat daha fazla görülmektedir ve her ırktan, etnik kökenden veya sosyal geçmişten bireylerde ortaya çıkabilir. Ailenin geliri, yaşam tarzı veya eğitim düzeyi, bir çocuğun otizm riskini etkilemez. Ancak bazı risk faktörleri şunlardır:

• Daha yaşlı ebeveynler, çocuklarının otizm riski için daha yüksek bir faktördür.
• Hamilelikte alkol veya nöbet önleyici ilaçlar gibi belirli kimyasallara maruz kalan kadınların otistik çocuk sahibi olma olasılığı daha yüksektir.
• Diyabet ve obezite gibi anneye ait metabolik durumlar da risk faktörleri arasında yer almaktadır.
• Araştırmalar, tedavi edilmemiş fenilketonüri (PKU) ve kızamıkçık ile otizm arasında bir ilişki olduğunu göstermektedir.

OTİZM GENETİK MİDİR?

Otizm, ailelerde sıkça görülen bir durumdur, bu da belirli gen kombinasyonlarının çocuğun riskini artırabileceğini gösterir. 1.000’den fazla gendeki değişiklikler otizmle bağlantılı olabilir, ancak bunların tümü henüz doğrulanmamıştır. Genetik faktörler, bir bireyin otizm riskini %40 ila %80 arasında etkileyebilir. Genel risk, genetik yapı, çevresel faktörler, ebeveynlerin yaşı ve doğum komplikasyonlarının birleşimi ile belirlenir. Nadir gen mutasyonları veya kromozom sorunları, otizmli bireylerin %2 ila %4’ünün durumunun tek nedeni olabilir. Otizmde rol oynayan genlerin çoğunun beyin gelişimi ile ilgili olduğu düşünülmektedir, bu da otizm semptomlarının iletişim, bilişsel işlevsellik veya sosyalleşme ile ilgili sorunları içermesinin nedenini açıklayabilir.

AŞILAR VE OTİZM

Aşıların otizme neden olduğu yönünde herhangi bir bilimsel kanıt yoktur. Bazı bireyler, aşıların otizme yol açtığına dair endişelerini dile getirmiştir; ancak yapılan araştırmalar, bu ikisi arasında hiçbir bağlantı bulunmadığını göstermektedir. Uzmanlar, çocuklar ve yetişkinler için birçok aşının güvenliğini incelemiş ve nadir istisnalar dışında aşıların son derece güvenli olduğunu tespit etmişlerdir. Diğer çalışmalarda, farklı aşıların içerikleri incelenmiş ve otizm ile herhangi bir bağlantı tespit edilememiştir. Aşıların hastalıklara karşı sağladığı koruma, potansiyel risklerden çok daha fazladır.

OTİZM TESTİ

Otizm için kesin bir teşhis koymak zor olabilir. Doktor, bireyin davranış ve gelişimine odaklanacaktır. Çocuklar için teşhis genellikle iki adımda gerçekleşir. İlk olarak, gelişimsel tarama, çocuğun öğrenme, konuşma, davranış ve hareket etme gibi temel becerilerde yolunda gidip gitmediğini değerlendirir. Uzmanlar, çocukların 9, 18 ve 24 veya 30 aylıkken düzenli kontrolleri sırasında bu gelişimsel gecikmeler için taranmasını önerir. Çocuklar, özellikle 18 ve 24 aylık kontrollerinde otizm açısından düzenli olarak kontrol edilirler. Eğer çocuk bu taramalarda bir sorun belirtisi gösteriyorsa, daha kapsamlı bir değerlendirmeye ihtiyaç duyacaktır. Bu değerlendirme işitme, görme testleri veya genetik testleri içerebilir. Doktor, gelişimsel çocuk doktoru veya çocuk psikoloğu gibi otizm bozuklukları konusunda uzmanlaşmış birini dahil etmek isteyebilir. Bazı psikologlar, Otizm Tanısal Gözlem Çizelgesi (ADOS) adı verilen bir test de uygulayabilir. Eğer çocukken otizm teşhisi konulmamışsa ancak şimdi belirtiler gösteriliyorsa, bir doktora danışmak önemlidir.

EĞER YENİ BİR TEŞHİS ALDIYSANIZ

Otizm teşhisi aldıysanız, kendinizi en iyi şekilde hissetmek için atabileceğiniz bazı adımlar bulunmaktadır:

• Teşhisi anlamak için kendinize zaman ayırın. Bu süreçte çeşitli duygular hissedebilirsiniz. Yardım için doktorunuza başvurabileceğinizi unutmayın.
• Araştırma yapın. Otizm ile ilgili makaleleri (bu gibi) okuyabilirsiniz. Dışarıda çok fazla bilgi mevcut, ancak doğru kaynaklarla başlamanız önemlidir.
• Otizmli başkalarını dinleyin. Durumu anlamanıza yardımcı olabilecek birçok blog, kitap veya video bulunmaktadır. Otizmli bireyler, kendi hikayelerini paylaşarak daha fazla bilgi edinmenize yardımcı olabilirler.

Kaynak: WebMD