Koronavirüste bulaşma katsayısı nedir? Dört temel değişkenle hesaplanıyor

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Koronavirüs kapsamında alınan önlemlerin kademeli olarak gevşetilmesi, Almanya’da yeni bulaşma katsayısının artmasını da beraberinde getirdi. Robert Koch Enstitüsü (RKI) tarafından Cuma günü 0,83 olarak açıklanan bu sayı, bugün ise 1,10 olarak belirlendi. Pekala Almanya’da tedbirler gevşetilirken dikkate alınan ve salgının denetim altına alınmasında kıymetli bir gösterge olan bulaşma katsayısının yüksek olması ne manaya geliyor ve bu sayı nasıl hesaplanıyor?

VİRÜSÜN YAYILMA POTANSİYELİNİ AÇIKLAYAN EN TEMEL KAVRAM

Almanya’da bilim insanlarının “reprodüksiyon” olarak isimlendirdiği bulaşma yahut bulaşıcılık katsayısı, kısaltmasıyla “R değeri” formunda tabir ediliyor. Bu katsayı, virüsün yayılma potansiyelini açıklayan en temel kavramlardan biri.

Belirtilen sayının 1’den büyük olması, enfekte şahısların bu hastalığı en az bir diğer şahsa daha bulaştırdığı manasına geliyor. Bu durum da toplumda hasta sayısının yükselişe geçmesi demek.

Bulaşma katsayısının 1’den küçük olması ise enfekte kişi sayısının giderek azalması manasına geliyor. Bu durumun matematiksel karşılığı ise “R n geçiyor.

Peki hangi faktörler bulaşma katsayısını etkiliyor ve bu sayı nasıl hesaplanıyor? Bu sorunun yanıtını DW’ye açıklayan epidemiyolojist Adam Kucharski, matematiksel modellemeler yaparak enfeksiyonun gidişatını daha güzel anlamaya çalışan bir bilim insanı. Çalışmalarının sonuçları ise siyasetçilerin daha uygun kararlar almasına yardımcı olabilir. Bulaşma katsayısını kıymetlendirerek virüsün yayılma suratını azaltmak ve temel haklara getirilen kısıtlamaları gevşetmek mümkün.

DÖRT TEMEL DEĞİŞKENLE HESAPLANIYOR

Adam Kucharski COVID-19’dan evvel Ebola, SARS ve grip üzere hastalıklar hakkında da çalışmalar yürütmüş bir araştırmacı. Çalışmalarını “Bulaşıcılığın Kuralları: Birtakım Şeyler Neden Yayılıyor ve Neden Duruyor” isimli kitabında açıklayan Kucharski, bir hastalığın bulaşma potansiyelinin dört değişkene bağlı olduğunu belirtiyor. Yazı lisanı İngilizce olan bu kitapta, bu değişkenlerin baş harfleri birbiri arkasına sıralandığında ise D-O-T-S (Türkçe: Noktalar) isimli kural ortaya çıkıyor.

Süre (Duration): Enfeksiyonun ne kadar sürdüğü, bulaşma katsayısını belirleyen en değerli etkenlerden biri olarak sayılıyor. Bir kişi ne kadar uzun mühlet hasta kalırsa, öbür insanlara o hastalığı bulaştırma mümkünlüğü da o kadar artıyor.  O kişinin çabuk bir formda toplumdan izole edilmesiyse, öbür insanlara virüs bulaştırmak için daha az vaktinin olması manasına geliyor. Lakin SARS-COV2’yi semptomlar başlamadan 2-3 gün evvel kapmış olmak da mümkün. Bu da insanların hastalık taşıdıklarını farketmeden diğerlerine virüs bulaştırmalarını kolaylaştıran etkenlerden.

Fırsat (Opportunity): Virüsü bulaştırmak için, enfekte olmuş bir kişinin en az kaç bireyle temas etmiş olması lazım? Adam Kucharski’ye nazaran, günde ortalama 5 farklı temas sonucunda virüs bulaşmış oluyor. Bu durum da davranışlarımızı neden değiştirmemiz gerektiğini açıklayan sebeplerden biri. El sıkışmak yerine el sallamak üzere sistemlerle toplumsal mesafelendirmeyi arttırmak, virüsün deveranını da azaltmayı sağlıyor.

Bulaştırma mümkünlüğü (Transmission probability): Virüs taşıyan bir kişinin, ikili buluşmalarda da virüsü öbür şahısla bulaştırma mümkünlüğü yüksek mi? Adam Kucharski ve takımı, bu çeşit müsabakalarda her üç buluşmadan birinin virüsün bulaşmasıyla sonuçlandığını belirtiyor.

Yatkınlık (Susceptibility): Bu üç şartın sağlanması durumunda, virüsün bulaştığı beşerde tutunup hasta etme mümkünlüğü nedir? Bu vakte kadar hiçbir aşının bulunmadığını ve enfeksiyon oranının yüksek olduğunu göz önünde bulundurursak, bu sorunun karşılığının neredeyse yüzde 100 olduğunu söyleyebiliriz. Bağışıklığın artmasıyla birlikte bu oranın düşmesi bekleniyor. Lakin manalı bir düşüş olması için, aşının bulunması kaide.

ALINAN TEDBİRLER SİYASİ KARARLAR İÇİN KİLİT DEĞERE SAHİP

Bu dört değişkenin bedellerinin çarpılması bize bulaşma katsayısını veriyor. Münasebetiyle, virüsün yayılmasını önlemenin yolu bu dört değişkenin bilinmesinden geçiyor. Hasta şahıslara izolasyon, toplumsal mesafelendirme, dirsek içinde öksürülme ve el yıkama üzere tedbirlerle birinci üç değişkenin kıymetlerine müdahale mümkün. Lakin yatkınlık kıymetini değiştirebilmek için aşı kural.

Temel bulaşma ya da bulaşıcılık katsayısı R0 ise, bulaşma katsayısı R’dan farklı bir pahası işaret ediyor. Alınan tedbirlerden sonra yahut bağışıklık kazanılması durumunda toplumda kaç kişinin bu hastalığa yakalandığını anlamak için kullanılan bedel R olarak kabul ediliyor. R0 sayısı ise tedbir alınmaması durumunda virüsün kaç şahsa bulaşacağını belirtiyor. Münasebetiyle R0 olarak tanımlanan “temel bulaşma katsayısı” kimsenin aşılanmadığı, hiçbir müdahalenin yapılamayacağı ve kimsenin bağışıklık kazanamayacağı durumlarda geçerli.

Almanya’da bu pahaların hesapları Robert Koch Enstitüsü tarafından yapılıp yayımlanıyor. Kurumun dataları ise, SARS-CoV-2’ın ‘temel bulaşma katsayısının’ 2,4 ve 3,3 ortasında değiştiğini gösteriyor. Bu da hiçbir tedbir alınmaması durumunda, her enfekte kişinin 2 ile 3 ortasında beşere bu hastalığı yayabileceği manasına geliyor. Salgını denetim alabilmek içinse bulaşma katsayısının 1’in altına getirilmesi ve tüm etkileşimlerin 3’te 2’sinin önlenmesi gerekiyor.

Bugünlerde alınan tüm tedbirler “çan eğrisini bükmek” için. Çünkü hasta kişi sayısının, sıhhat sisteminin kapasitesini aşmaması gerekiyor. Aksi taktirde tabiplerin, hangi hastanın hayatını kurtaracaklarına dair seçim yapması kelam konusu olabilir.