Koronavirüsle mücadelede bağışıklık sisteminin dosttan düşmana dönüştüğü an: Sitokin Fırtınası

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Bağışıklık sistemimiz, koronavirüsle çabada hem en büyük düşmanımız hem de en büyük umudumuz.

İngiliz Times gazetesinin haberine nazaran, Covid-19 hastaları ağır bakıma alındığı evrede, gerçek düşman hastanın kendisi. Koronavirüs ise tetikleyici.

Virüs bedeninizi işgal ediyor, hücrelerinizi ele geçiriyor ve milyonlarca defa kendisini çoğaltıyor.

Ama Times Bilim Muhabiri Tom Whipple’ın haberine nazaran, en büyük tehlike, bedeninizin bu işgale verdiği cevap ve bu cevabı denetim etmek bir tedavi yolu olabilir:

Bilim insanları, koronavirüsü yenmek için antiviral ilaçları kıymetlendiriyor. Bu, manalı bir efor.

Antiviral ilaçlar, virüsün zayıf noktalarına saldırıyor. Virüsün kendisini çoğaltmasını engelleyerek ve bedende yayılmasını önleyerek, bedeninizin bu işgalciyi mağlubiyete uğratmasına yardımcı oluyorlar.

Ama İngiltere’de hastalar üzerinde denenmeye başlanan, büsbütün farklı bir ilaç tipi daha var. Bu ilacın işi ise, bağışıklık sistemini güçlendirmek değil, tam bilakis mahzur olmak.

Bu ilaçlar gerekli, zira dünya genelinde ağır bakım ünitelerinde yatan Covid-19 hastaları, virüsün akciğerlerine saldırması nedeniyle orada değil.

SİTOKİN FIRTINASI

Yoğun bakımdalar, zira bilim insanları ortasında giderek artan oranda kabul gören görüşe bakılırsa, bağışıklık sistemi akciğerlere saldırdığı için orada yatıyorlar.

Hastalarda “Sitokin Fırtınası” ismi verilen bir durum yaşanıyor.

Bu fırtınayı anlamak ve yenebilmek için, bağışıklık sisteminin karmaşık yapısını açıklamak gerekiyor.

Aslında, bağışıklık sisteminin verdiği reaksiyonun özü yalnızca antikorlar değil.

Vücut, yeni patojenlere ya da patojenlerin bulaştığı hücrelere yapışıp, yok etmeye çalışmadan çok evvel, beden sitokinleri üretiyor. Bunlar, daha az maksada yönelik fakat daha süratli yansılar.

İlki, neredeyse çabucak devreye giriyor.

Bir virüs, hücreyi işgal ettiğinde, genetik yapısını hücreye enjekte ediyor.

Getty ImagesKoronavirüs

VİRÜSE BİRİNCİ KARŞI KOYUŞ HÜCREDE

Koronavirüste de bu, hücre çoğalması sürecini kendi emelleri için kullanabilmek ismine hücreye enjekte ettiği RNA ismi verilen molekül. Bu basamakta bile hücreler uğraş ortaya koyabiliyor.

RNA’yı olmaması gereken bir yerde gören hücreler, bağışıklık sistemini işgalcilere karşı uyaran sitokinleri gönderiyor.

Bu moleküller aslında haberci. Kendi sitokinlerini salgılayan bağışıklık hücrelerini devreye sokuyorlar.

Böyle bir dizi süreçle, beden virüse verdiği cevabı sertleştiriyor.

Tıpkı, bir aşı bulunana kadar, sokağa çıkma kısıtlamaları koyup, büsbütün kapanan ülkeler üzere.

Bu ham gayret formülleri, beden bağışıklık sağlayacak daha incelikli araçlar geliştirene kadar, büyüyen enfeksiyonu bastırmanın bir yolu.

Bir ülkede hayatın durdurulmasının, tarihi ekonomik daralmalara yol açması ve çocukların okulla gidememesi üzere, bu sürecin de verdiği öteki hasarlar var.

Manchester Üniversitesi’nden İmmünoloji Profesörü Dan Davis, “Bağışıklık sistemi hep, virüs taşıyan sağlıklı hücreleri yok ederken, çok benzeyen sağlıklı hücreleri başka tutan bir istikrar tutturmaya çalışır. İnsanların büyük çoğunluğunda bu işe fayda ve bağışıklık sistemi savaşı kazanır, virüs temizlenir. Lakin kimi insanlarda feci sonuçlar ortaya çıkar” diyor.

Getty Imagesİngiltere’nin Cambridge kentinde ağır bakımda tedavi edilen hastalar.

FIRTINANIN NEDENİ BİLİNMİYOR

Sitokin Fırtınası’nın tam olarak neden yaşandığını, bir dizi kimyasalın neden denetimden çıktığını kimse bilmiyor.

Roche İngiltere’nin Medikal Yöneticisi Rav Seeruthun, “İnsanların hastaneye yatmasından bir kaç gün sonra ortaya çıkan bir tetiklenme noktası var üzere görünüyor. Kimi beşerler güzelleşiyor lakin kimilerinde bir Sitokin Fırtınası görüyoruz” diyor.

Onlarca farklı molekül bedene darbe vuruyor ve bir sürü destek kuvvet istiyor. Tıpkı, alevleri söndüren itfaiyecilerin, alevlerden daha çok ziyan verdiğinden şikayet eden mesken sahipleri üzere, muhafaza tehlikenin kendisi oluyor.

Bir orduya ilişkin araçların yolları tıkaması üzere, damarları tıkıyorlar.

Sıvı akciğerlere doluyor. Bu süreçlerin bir birden fazla hala anlaşılabilmiş değil ve kimi hücreler kimyasal işaretlere reaksiyon olarak kendilerini imha ediyorlar. Zatürre gelişiyor ve beşerler kendi başlarına nefes almakta zorlanıyorlar.

Bağışıklık sistemi öbür noktalarda da çığırından çıkıyor ve öteki organlarda da hazar oluşuyor. Bu sırada ikincil enfeksiyonlar oluşuyor ve kontrolsüz ilerliyor.

Bu noktada hastalar servislerden, ağır bakıma, ağır bakımda da teneffüs aygıtlarına geçiriliyorlar.

İSPANYOL GRİBİ’NDE DE, SARS’TA DA ÖLDÜREN SİTOKİN FIRTINASIYDI

İspanyol Gribi’nde de, Sars salgınında da, bugünkü salgında da insanları öldüren bu Sitokin Fırtınası.

Ama her bir fırtına birbirinden farklı. 1918’deki İspanyol Gribi salgınında Sitokin Fırtınası gençleri etkiledi. Bugün yaşlıları etkiliyor.

SARS’ta düzeyi yükselen sitokinler, koronavirüstekilerle tıpkı değil. Pekala neden?

Tam manasıyla bilmiyoruz. Bağışıklık sistemi hakkında “The Beatiful Cure – Hoş Deva” isimli kitabın müellifi Profesör Davis, bunun çok şaşırtan olmadığını söylüyor.

“Bağışıklık sistemi dayanılmaz karmaşık. Birinci bakışta biraz gereksiz karmaşık. Lakin sonra, yapması gerekenleri düşünüyorsunuz. Geçen yıl bu virüs ortada yoktu. Ancak tekrar de bu sistem bu virüsü tanımanın bir yolunu bulmalı. Yani elinizde, daha evvel kozmosta hiç olmayan bir tehlikeyi tanımlayabilen bir sistem var. İkincisi de tehlikeyi tam bir isabetle tanımlamak zorunda olması.

“Bu kıymetsiz bir şey değil. Örneğin, bağırsaklarınıza âlâ gelen bir bakteri, bedenin öteki bir yerinde ziyanlı olabilir. Bir şeyin ne vakit ziyan verdiğini bilmesi gerekiyor. Bunu hiç anlayamıyor oluşumuz şaşırtan değil.”

Bazı sitokinlerin koronavirüste alışılmadık derecede arttığını biliyoruz. Kimileri da, habis RNA ile başlayıp, ağır bakımda sona eren sürecin yaşanmasını kolaylaştıran tekerlekleri tutan vidalar üzere bir rol oynuyor. Vidaları sökerseniz, tekerlekler çıkıp masraf.

ANTİKORLARIN ROLÜ

Peki vidaları nasıl sökeriz? Antikorlarla. Antikorlar Y halli moleküller. Y’nin çatalına maksadının kusursuz karşılığı olan ve birbirlerine kenetlenmelerini sağlayan bir atomik yapı var.

Umudumuz, aşı ya da enfekte olarak, hepimizin bedeninde Y’leri virüsün yüzeyine yapışabilen antikorlar olması. Böylelikle de enfekte hücreleri, yok edilmek üzere işaretlemesi.

Bu antikor tedavilerinde en başarılı ilaçlar romatoit artrit (iltihaplı romatizma) için geliştirildi.

Eklemlerde enflamasyona yol açan molekülleri bulup, yok ediyorlar. Pekala bu enflamasyona yol açan moleküller ne? Sitokinler. Yani, koronavirüs büsbütün yeni bir virüstü. Lakin bağışıklık sisteminin verdiği reaksiyon yeni değildi.

Doktorlar, enflamasyonu önleyen ilaçların insanların ağır bakıma girmesini engellemekte işe yarayabileceğini fark ettiler.

Roche’un ürettiği Tocilizumab isimli ilaç, aslında eklem iltihabı hastalarının bağışıklık sistemini baskılamak için üretilmişti.

Tocilizumab hala İngiltere’de onlarca hastada, Covid-19 hastalarının sitokinlerini baskılaması umuduyla kullanılıyor.