Koronavirüse karşı aşı ve ilaç çalışmaları ne aşamada?

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Getty Images

Dünyanın pek çok ülkesinde koronavirüse karşı aşı ve ilaç geliştirme çalışmaları devam ederken, aşının ve kesin bir tedavinin ne vakit bulunacağına dair açıklamalar farklılık gösteriyor.

BBC Türkçe’ye konuşan Bilkent Üniversitesi Ulusal Nanoteknoloji Araştırma Merkezi’nde Doç. Dr. Urartu Şeker, tüm bilimsel kademelerden geçerek seri üretime hazır hale gelen bir aşıyı geliştirmenin en az bir yıl süreceğini tabir ediyor.

Ankara Bilkent Üniversitesi Ulusal Nanoteknoloji Araştırma Merkezi’nde (UNAM) çalışan Doç. Dr. Urartu Şeker, koronavirüs üzere bulaş riski yüksek virüslere karşı aşı geliştirmenin ‘birkaç ay içerisinde mümkün olduğuna’ ait açıklamaların ‘gerçekçi olmadığını’ söylüyor.

URARTU ŞEKERBilkent Üniversitesi Ulusal Nanoteknoloji Araştırma Merkezi’nde (UNAM) çalışan Doç. Dr. Urartu Şeker

Aşı ya da ilaç geliştirmek neden uzun sürüyor?

Aşıyı ya da rastgele bir ilacı ürettikten sonra öncelikle pre-kilinik kademenin birinci kısmı olan hücrelerde ve sonra hayvanlar üzerinde test edilmesi süreci başlar.

Örneğin bir kanser tipi için test yapmak istediğimizde, beşerdeki tümörün birebirini o hayvanda oluşturmamız gerekir.

Koronavirüs için de genelde genetiği değiştirilmiş bir hayvan modeli oluşturmak ve kullanmak gerekiyor ki aşının bağışıklık sistemi yanıtı oluşturup oluşturmadığı anlaşılabilsin.

Bu hayvan fare, sıçan ya da Çin’in COVID-19 sonrası bağışıklık testleri için kullandığı makak maymunları da olabilir.

Laboratuvar testlerinden sonra insan uygulamaları başlar ve uygulamalar aşının rastgele bir olumsuzluğunun olup olmadığına yönelik testlerden başlayarak, sahiden işe yarayıp yaramadığına, beklenilen bağışıklık sistemi reaksiyonunun oluşup oluşmadığına kadar uzanan bir süreci kapsar.

https://www.facebook.com/bbcnewsturkceservisi/videos/250892062619448/

Küçük bir insan kümesiyle başlayan bu çalışmalar yüz binlerce insanın dahil olduğu çalışmalara kadar devam eder.

Koronavirüs özelinde aşıyı ürettikten sonra dünyadaki milyonlarca kişiyi aşılayacaksak, aşıyı seri olarak üretmek için büyük üretim merkezleri kurmamız gerekiyor.

Bunlara ek olarak aşı üretimi için gerekli tedarik zincirlerinin kurulması, üzere pek çok kademenin da göz önüne alınması ve bunlar yapılırken hala sıklıkla üretilen aşıların, üretimini olumsuz etkilenmemesinin gözetilmesi gerekir.

Dünya bu vakte dek neden koronavirüs aşısı geliştirmedi?

Özellikle SARS için yapılmış, farklı stratejilerin denendiği aşı çalışmaları mevcuttu lakin bu çalışmalar sonuca ulaşıp ticari bir aşı oluşturma çalışmalarına kadar gidemedi. Tahminen elimizde SARS için yapılmış bir aşı hazır olsaydı bugün hastalıkla gayretimizde büyük yararları olabilirdi.

Bugüne dek mümkün koronavirüs enfeksiyon tehditlerine karşı çeşitli bilimsel çalışmaların sürdüğünü lakin bu çalışmaların dünyadaki siyasi otoriteler tarafından dikkate alınmadı.

2015 yılında Nature Medicine mecmuasında yayınlanan bir çalışmada yer alan bir deneyde, SARS’ın etmeni olan koronavirüsün insan hücresine girişteki en tesirli protein olan ‘spike proteininde’ meydana gelecek olan aminoasit değişiklikler sonucunda oluşacak bir enfeksiyonla nasıl çaba edeceğinin araştırıldı.

Yarasalardan izole edilen koronavirüslerdeki yeni tip spike proteini, SARS etmeni evvelki koronavirüse eklenerek birtakım denemeler yapılıyor.

Bu yeni virüs üzerinde ilaçların bir kısmı çalışmadığı, deneme evresindeki aşının da o kadar tesirli olmayabileceğine dair kimi öngörüler ortaya çıktı.

Buna benzeri pek çok çalışma ya da izole edilen öteki virüslerin genomik tahlilleri kullanılarak önemli enfeksiyon öngörüleri yapıldı.

Dünyada hükümetler pek çok sefer bilim insanları tarafından bununla ilgili uyarıldı lakin gerekli tedbirler alınmadı.

Ülkeler salgına karşı hazırlık yapmış mıydı?

İnsanlığın süratli nüfus artışı ve yabanî hayatı tahribatı düşünüldüğünde şu an yaşananlar insanlık için öngörülemez değildi.

2016 yılında denetim altına alınan Ebola salgınında sonra Melinda-Bill Gates Vakfı tarafından da fonlanan ve kâr hedefi gütmeyen “CEPI-Coalition for Epidemic Preparedness Innovations” isimli kurum aşı çalışmaları üzere bahislerde araştırmacılara takviye olmak ve fon sağlamak emeliyle kuruldu.

Bu koalisyon şu an koronavirüs ile ilgili iki aşı çalışmasını öncelikli olarak fonladı.

Endüstri ortada hiçbir bir gereksinim yokken rastgele bir aşı çalışmasında bulunmaz, çok olağan. Fakat hazırlıkları yapılabilirdi. Bir maskeye ulaşmak bile düşünceli hale gelmemeliydi.

Koronavirüslerin mutasyona uğradığında yaşanacak problemler deneylerle tespit edilmiş fakat görmezden gelinmiş.

Tam tamına üretime hazır bir aşı geliştirmek bir yana dursun, mevcut bilimsel çalışmalara karşın hiçbir ön hazırlık yapılmamış olduğunu söylemek abartılı değil.

Getty ImagesABD Başkanı Trump’ın ‘oyunu değiştirecek ilaç’ olarak tanımladığı hidroksiklorokinin çok sayıda yan tesirinin olduğu söz ediliyor.

Koronavirüsün tedavisinde hangi ilaçlar kullanılıyor?

Toplumsal koruyuculuk için aşının ehemmiyetini tartışmak dahi gereksiz lakin şu an birinci öncelik aşı değil ilaç ve tedavi metotları geliştirmek olmalı.

Basit bir küçük molekül temelli ilacın üretilmesi bile çok uzun bir vakit gerektiriyor.

Bilimin uygun yanı, size net yanıt verebilmesidir. Lakin makûs yanı ise bu net yanıt çok uzun müddette ortaya çıkar.

Dolayısıyla şu an hastalarda, hali hazırda diğer viral etmenlere karşı çalıştığı bilimsel olarak kanıtlanmış ilaçlar deneniyor.

Antiviral aktifliği olduğu bilinen Favipiravir, Remdesivir üzere ilaçlar da klinik denemelere alındı ve bilhassa Remdesivir hakkında olumlu sonuçlar rapor edildi.

Benzer halde şu sıralar çokça ismi geçen C vitaminin de kanıtlanmış rastgele bir aktifliği bulunmamakla bir arada, ilgili bilimsel olarak aktifliği test ediliyor.

Bugün denetimli olarak belli evredeki COVID-19 hastalarında tıbbi protokoller dahilinde bu hidroksiklorokinin veriliyor ve aktifliği hakkında hala genel geçer bilimsel deliller yok.

Pek çok yan tesiri bulunan bu ilacın hami olarak kullanımının işe yaradığına dair rastgele bir bilimsel delil da olmamasına karşın, ilaç bu hedefle da kullanılıyor.

Amerikan Besin ve İlaç Dairesi’nin resmî sitesinde şu an COVID-19’a yönelik beş yüzden fazla klinik test çalışması kaydı bulunuyor.

Bunların bir kısmının nedensellikten uzak bir biçimde ve ticari telaşlarla denemelere sokulduğu rahatlıkla görülebilir.

Bağışıklık artırıcı eserler ne kadar yararlı?

Normalden farklı olarak çok fazla destek alır, örneğin çok fazla bitki çayı içerseniz, bağışıklık sisteminize ilişkin sinyal moleküleri uyarılmaya başlar.

Bu da sebepsiz yere bağışıklık sisteminizi alarma geçirebilir, dolayısı ile bağışıklık sisteminizin enfeksiyon durumunda gereğinden fazla bir aktiflik göstererek oluşan hiperenflamasyonun COVID-19 durumunda enfeksiyon bölgesine daha çok ziyan vermesine neden olabilir.