Dünyayı değiştiren beş tesadüfi bilimsel keşif

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Science Photo Library

Kazara olma durumunun bilimsel keşifteki rolü nadiren kabul edilir. Lakin öngörülemeyen sonuçlar, geçen yüzyılın kimi kıymetli bilimsel ilerlemelerinin kalbinde yatıyor. Tıpkı Big Bang Teorisinin doğrulanması, Viagra üretimi ve “CRISPR”nin “genetik makas” olarak kullanılması üzere.

Tesadüfen bulunan 5 bilimsel keşfi derledik:

1. VİAGRA

Viagra nedir?

“Küçük mavi hap”, ereksiyon bozukluğu (erektil disfonksiyon, ED) için en tesirli tedavilerden biridir.

Keşfedilene kadar hakkında nadiren konuşulan bu sorun, pek çok erkeği etkileyebiliyor. (Örneğin, 50’li yaşlarındaki erkeklerin yüzde 50’si bu sorunu yaşıyor.)

Viagra penise giden kan akışını artırarak çalışır. İlacı kullanan kimse cinsel olarak uyarıldığında, arterlerin düz kas hücresine bir nörotransmiter salar ve yokluğu ereksiyon bozukluğuna neden olan döngüsel GMP ismi verilen bir husus oluşturur. Böylece ereksiyon gerçekleşir.

Nasıl keşfedildi?

llaç şirketi Pfizer, düz kasları gevşetmek için döngüsel GMP’ye odaklanan bir kalp ilacını takip ediyordu.

İlk sonuçlar o kadar zayıftı ki deneme neredeyse durdurulacaktı. Deneme grubunda baş kimyager olan Dr. Nick Terret’e göre, son denemeyle ilgili bir raporda şöyle yazıyordu:

“Bazı kas ağrıları, kimi baş ağrıları ve kimi mide-bağırsak rahatsızlıkları görüldü. Ve evet! Birtakım hemşireler ereksiyonu fark etti.”

Bilim insanları bu bulguyu görmezden gelmek yerine keşfi sürdürdüler. Çalışmalar Viagra haline gelen 21 spesifik denemeye yol açtı. Hepsinde de tesirli oldu.

Denemeye katılanlar alışılmadık bir formda aldıkları ilaca meraklıydılar.

Terret’in takım üyesi Dr. Peter Ellis, “Hapları geri vermeyi reddeden ya da kalıp kalmadığı konusunda palavra söyleyen hastalarımız vardı” diyor.

Science Photo Library

2. BİNG BANG

Bing Bang Teorisi nedir?

Big Bang, tüm cihanın unsurunun ve gücünün patlamadan ve daima genişlemeden evvel başlangıçta tek bir yerde olduğu teorisidir. 1960’lara kadar, bunun geçerli teori olduğuna dair ikna edici bir delil yoktu.

Big Bang Teorisi nasıl doğrulandı?

1965 yılında astronomlar Robert Wilson ve Arno Penzias, New Jersey’deki Bell Laboratuvarı’nda Samanyolu’nun dış kısımlarından gelen meçhul radyo dalgalarını ölçmeye çalışıyorlardı.

Başlangıçta güvercin gübresi üzerine yerleştirdikleri çanaktan bir art plan sinyali almaya devam ettiler.

Gökyüzünün her tarafından gelen bir radyasyonu saptayan grup beklenenden daha yüksek bir sıcaklığı fark ettiler. Güvercin gübresinden kaynaklandığını düşündükleri bu beklenmeyen olay, gübreyi temizlemelerine karşın devam etti.

Princeton yakınlarında çalışan Robert Dicke’in başında olduğu bir grup de kozmik mikrodalga art alan ışınımına dair kanıtlar bulmaya çalışıyordu.

İki küme ortasında telefon görüşmesi trafiğinin akabinde sinyalin, ateş topu kademesinde oluşan kozmik mikrodalga radyasyonuyla dengeli olduğunun farkına varıldı

İki grup de makalelerini 1965 yılında Astrophysical Journal ‘da yayımladı. Bu keşif Wilson ve Penzias’a 1978’te Nobel Fizik Ödülü’nü getirdi.

Science Photo Library

3. COELACANTH

Coelacanth nedir?

Coelacanth, uzuv gibisi yüzgeçlere sahip büyük bir balık. Uzunluğu iki metreye kadar uzar ve 90 kg yüke ulaşabilir. 1938’de Güney Afrikalı küratör Marjorie Courtenay-Latimer tarafından keşfedilene kadar kuşağı tükenmiş olarak kabul edildi.

Nasıl yine keşfedildi?

Courtenay-Latimer, Güney Afrika’daki Doğu Londra Müzesi için numune toplamaktan sorumluydu.

1938 Noel’inden birkaç gün evvel, mahallî liman şefinden gemilerden birinin güvertesinde garip bir mavi balık bulunduğunu söyleyen bir telefon aldı.

Majorie de onlarla birlikte gitti ve Güney Afrikalı ihtiyolog J.L.B. Smith’e yazdığı bir mektupta “gördüğüm en hoş balık” olarak tanımladığı şeyi gördü.

Smith, yeni yılın başlarında Marjorie’ye telgrafla yanıt vererek, ivedilikle iskeleti ve solungaçları müdafaasını istedi.

Marjorie buz almaya çalışmasına ve hatta bir morgdan Coelacanth’ı müdafaasını istemesine karşın, onu doldurması da gerekiyordu.

Smith, en azından “yaşayan fosil” olarak tanımlanan balığın var olduğunu biliyordu. Afrika’nın doğu kıyısına posterler astırdı ve her türlü yeni bilgi için balığa ödül koydu.

14 yıl sonra 1953’te ise Comoro Adaları yakınlarında bir Coelacanth bulunduğu haberi geldi.

4. JET AKIMI

Jet akımı nedir?

Jet akımı, Kuzey ve Güney Yarımkürelerde, subtropikal bölgeler ile orta enlemlerin yüksek troposfer düzeyi içinde esen, izafi olarak dar şerit halindeki kuvvetli rüzgar alanı. Esme, yarı daima bir biçimde batıdan doğuya tüm küreyi kapsar. Jet akıntısının en değerli özelliği, kutuplardan ekvatora yahut ekvatordan kutuplara esmesi durumunda hava sıcaklığı değişimine neden olmasıdır.

Jet akıntılarının tam yeri izoterm sıkışmaları ve kuvvetli dikey rüzgar ‘shear’ ları ile belirlenir. Arktik, aşağı düzey, kutupsal ve subtropikal üzere cinsleri vardır. Uzunluğu birkaç bin kilometreye ulaşırken kalınlığı birkaç kilometredir. Rüzgar suratının jet akıntısına dahil edilebilmesi için suratının 60 Knots yahut daha fazla olması gerekir.

Jet akıntıları nasıl keşfedildi?

Ağustos 1883’te Endonezya’daki Krakatoa yanardağ patlaması, global olarak bildirilen birinci volkanik olaydı. Patlamadan kaynaklanan kül ve toz 80 km yüksekliğe kadar yükseldi.

Oxford Üniversitesi’nden yanardağ uzmanı Profesör David Pyle patlamaya ait olarak “Aralık 1883 itibariyle dünyanın çabucak hemen her yerinde rahatsızlıklarla ilgili bir şey görmeyi bekleyebilirsiniz” yorumunu yaptı.

Yaygın müşahedeler bilim akademisi The Royal Society’nin daha fazla hesap talep etmesine neden oldu.

40 bin kişinin vefatına sebep olan patlamadan sonra toz kütlelerinin hareketini inceleyen meteorolog Francis Rollo Russell 800’ün üzerinde müşahedesi inceledi ve jet akıntıları keşfetti.

Russel, 70 km/s’lik bir rüzgar suratı varsayım ederek tropik nesilde tam bir daire çizen patlamanın optik tesirlerinin haritasını çıkardı.

Jet akıntılara birinci keşfedildiklerinde “ekvatoral toz akıntısı” dendi.

Bir söylentiye nazaran, 2012 yılının Mayıs ayında 120 milyon dolara satılan Çığlık isimli tablonun (1893) ressamı Edward Munch, bu tablosunda Krakatao Yanardağı’ndan yayılan ve Norveç semalarında da görülen küllerden ve toz bulutundan ilham almış.

Science Photo Library

5. CRISPR

CRISPR nedir?

CRISPR, (Clusters of Regularly Interspaced Short Palindromic Repeats) nizamlı aralıklı kısa palindromik tekrar kümeleri manasına gelir

Bakterilerin adaptif bir bağışıklık sistemi olarak kullandığı viral enfeksiyonun genetik hafızasıdır.

Çift sarmallı DNA’yı kesmeye yönelik CRISPR, “genetik makas” misyonu görür ve rastgele bir organizmanın süratli gen düzenlemesini sağlar.

Gıda Bilimi Doç. Drç Rudolphe Barrangou, şu anda çeşitli genetik hastalıklarda uygulanan ve sınırsız potansiyele sahip olan, CRISPR’yi “nesilde bir kere, dönüştürücü, yıkıcı ve yenilikçi bir teknoloji” olarak tanımlıyor.

CRISPR nasıl keşfedildi?

CRISPR 1980’lerin sonunda tanımlanmış olsa da 2000’lerin ortalarına kadar viral bakteriler için bir çeşit aşı kartı olduklarına dair birinci ipucu olan tekrarlanan dizileri viral DNA modülleri olarak ortaya çıkmamıştı.

CRISPR dizilerinin bu aşılama için virüslerden DNA yakaladığını birinci tespit eden Dr. Barrangou oldu.

Dr. Barrangou süt sanayisi için faj virüslerinden fermantasyon üzerine yapılan taarruzları incelerken sürpriz keşfi gerçekleştirdi.

Biyokimyacı, Prof. Jennifer Doudna da daha sonra rastgele bir DNA kesimini kesmek için CRISPR’nin moleküler düzeneğini kullandı.