Otizm Spektrum Bozukluğu: Belirtileri, Türleri ve Teşhisi

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

OTİZM NEDİR?

Otizm spektrum bozukluğu (OSB) olarak bilinen otizm, bireylerin iletişim, sosyal etkileşim ve davranışlarını etkileyen karmaşık bir durumdur. Bu durum, bireylerin farklı şekillerde ve farklı derecelerde etkilenmesine olanak tanıyan bir spektrum bozukluğudur. Genellikle erken çocukluk döneminde, 2 veya 3 yaşlarında belirgin hale gelir. Otizmli bireyler, genellikle iletişim kurmada zorluk çekerler; diğer insanların düşüncelerini ve duygularını anlamakta güçlük yaşayabilirler. Bu durum, kendilerini ifade etmelerini zorlaştırabilir. Otizmli kişilerde öğrenme güçlükleri de görülebilir ve beceri gelişimleri dengesiz olabilir. Örneğin, iletişim kurmakta zorlanabilirlerken, sanatsal yetenekler, müzik, matematik veya hafıza gerektiren alanlarda oldukça başarılı olabilirler. Son yıllarda, daha fazla çocuğa otizm teşhisi konulması, yalnızca bu rahatsızlığın yaygınlığının artmasından değil, aynı zamanda teşhis yöntemlerindeki değişikliklerden de kaynaklanmaktadır.

DÜŞÜK İŞLEVLİ VE YÜKSEK İŞLEVLİ OTİZM

Otizmli bireyler, farklı şekillerde etkilenir. Bazı bireyler, sosyal etkileşim, öğrenme veya iletişim becerilerinde daha fazla zorluk yaşayabilir, günlük yaşantılarında yardıma ihtiyaç duyabilir ve bazı durumlarda bağımsız yaşamaları zor olabilir. Bu duruma genellikle düşük işlevli otizm denir. Öte yandan, bazı bireyler daha az belirgin semptomlar sergileyebilir; genellikle okulda başarılı olurlar ve iletişim kurmada daha az sorun yaşarlar. Bu gruptaki bireyler için yüksek işlevli otizm terimi kullanılmaktadır. Ancak, “yüksek işlevli” ve “düşük işlevli” terimleri, bireylerin özelliklerini tam olarak yansıtmayabilir ve kırıcı olabilir. Bu nedenle, bu terimlerin yerine, otizmin bir bireyi nasıl etkilediğini ifade etmek için “daha belirgin” veya “daha az belirgin” gibi ifadeleri kullanmak daha uygundur.

OTİZM BELİRTİLERİ

Otizm belirtileri genellikle çocuklar 3 yaşına gelmeden önce ortaya çıkar. Bazı bireyler doğumdan itibaren belirtiler göstermeye başlayabilir. Otizmin yaygın belirtileri şunlardır:

• Göz teması eksikliği
• Dar bir ilgi alanı yelpazesi veya belirli konulara yoğun ilgi
• Kelime veya cümleleri tekrarlama, ileri geri sallanma veya nesnelerle kıpırdanma gibi davranışlar
• Diğer insanlara sıradan görünen seslere, dokunuşlara, kokulara veya görüntülere karşı aşırı hassasiyet
• Diğer insanlara bakmama veya onları dinlememe
• Birinin işaret ettiğinde o yöne bakmama
• Kucağa alınmak veya sarılmak istememe
• Konuşmayı, jestleri, yüz ifadelerini veya ses tonunu anlama veya kullanma sorunları
• Şarkı söyler gibi, düz veya robotik bir sesle konuşma
• Rutindeki değişikliklere uyum sağlamada zorluk

Bazı otizmli çocuklarda nöbetler de görülebilir, bu nöbetler ergenlik dönemine kadar başlamayabilir.

YETİŞKİNLERDE OTİZM BELİRTİLERİ

Yetişkinlerde otizm belirtileri, farklı şekillerde ortaya çıkabilmektedir. Yaygın belirtiler arasında şunlar yer alır:

• Diğer insanların ne düşündüğünü veya hissettiğini anlama zorluğu
• Tek başına olmayı tercih etme veya arkadaş edinmekte zorlanma
• Sosyal etkinliklere karşı kaygı duyma
• Günlük rutini korumakta zorluk ve değişiklikler karşısında üzülme
• Nasıl hissettiğini ifade etmede güçlük çekme
• Bir şeyleri kelimesi kelimesine anlama veya iğnelemeyi kavrayamama
• İstemeden başkalarına karşı kabaca veya ilgisiz görünme

Ayrıca, yetişkinlerde otizmin diğer belirtileri de şunları içerebilir:

• Göz temasından kaçınma
• Sosyal sıraları veya “kuralları” anlamama
• Başkalarına çok yakın durma veya biri size yakınlaştığında veya dokunduğunda rahatsız olma
• Belirli şeylere karşı aşırı ilgi duyma
• Diğer insanların fark edemediği küçük ayrıntıları, kokuları, sesleri veya desenleri görme
• Bir şeyleri yapmadan önce detaylı bir şekilde plan yapma isteği

ÇOCUKLARDA OTİZM BELİRTİLERİ

Çocuklar farklı otizm belirtileri gösterebilir. Bu belirtiler arasında şunlar bulunur:

• Dokuz aylıkken ismine yanıt vermeme
• Yüz ifadelerini 9 aylıkken göstermeme
• Basit oyunları (örneğin, “pat-a-cake”) 12 aylıkken oynamak istememe
• Jestleri (örneğin, el sallama) 12 aylıkken kullanmama
• Diğer insanların ne zaman üzgün veya kızgın olduğunu anlama zorluğu
• 24 aylıkken 36 aylık olduğunda diğer çocukların oyun oynadığını fark etmeme veya onlara katılmama
• Altmış aylık olduğunda sizin için şarkı söylememe, rol yapmama veya dans etmeme
• Oyuncakları belirli bir sıraya dizme ve sıra değiştirilirse üzülme
• Saplantılı ilgi alanları gösterme
• Vücudunu sallama, ellerini çırpma veya daireler çizerek dönme
• Gecikmiş dil, hareket, öğrenme veya bilişsel beceriler
• Tuhaf uyku veya yeme alışkanlıkları
• Normalde beklenenden daha az veya daha fazla korku hissetme

OTİZM TÜRLERİ

Bir zamanlar ayrı durumlar olarak tanımlanan bu türler, şimdi otizm spektrum bozuklukları kapsamına alınmaktadır:

• Asperger sendromu: Asperger sendromuna sahip çocuklar, zeka testlerinde genellikle ortalama veya ortalamanın üzerinde puan alırlar. Ancak, sosyal becerilerde zorluklar yaşayabilir ve dar bir ilgi alanı gösterebilirler.
• Otistik bozukluk: “Otizm” terimi, çoğu insanın aklına gelen en yaygın tanımdır. Bu durum, 3 yaşından küçük çocuklarda sosyal etkileşimleri, iletişimi ve oyunu etkiler.
• Çocukluk çağı dezintegratif bozukluğu: Bu bozukluğa sahip çocuklar, en az 2 yıl boyunca tipik gelişim gösterir ve sonrasında iletişim ve sosyal becerilerinin bir kısmını veya çoğunu kaybeder.
• Yaygın gelişimsel bozukluk (PDD veya atipik otizm): Doktor, çocuğunuzda sosyal ve iletişim becerilerinde gecikmeler gibi bazı otistik davranışlar varsa, ama başka bir kategoriye uymuyorsa bu terimi kullanabilir.

OTİZM NEDENLERİ

Otizmin kesin nedenleri henüz tam olarak anlaşılamamıştır. Beynin duyusal girdileri yorumlayan ve dili işleyen bölümlerindeki sorunlardan kaynaklanıyor olabilir. Otizm, erkeklerde kızlardan dört kat daha yaygındır ve her ırk, etnik köken veya sosyal geçmişten bireylerde görülebilir. Ailenin geliri, yaşam tarzı veya eğitim düzeyinin otizm riskini etkilemediği düşünülmektedir. Ancak bazı risk faktörleri bulunmaktadır:

• Daha yaşlı ebeveynlere sahip çocukların otizm riski daha yüksektir.
• Alkol veya nöbet önleyici ilaçlar gibi belirli maddelere maruz kalan hamile kadınların otistik çocuk sahibi olma olasılığı artmaktadır.
• Diyabet ve obezite gibi anneye ait metabolik durumlar da risk faktörleri arasında yer almaktadır.
• Araştırmalar, tedavi edilmemiş fenilketonüri (PKU) ve kızamıkçık (Alman kızamığı) ile otizm arasında bir ilişki olduğunu göstermektedir.

OTİZM GENETİK MİDİR?

Otizm, ailelerde görülebilir; bu nedenle belirli gen kombinasyonlarının çocuğun otizm riski üzerinde etkili olabileceği düşünülmektedir. 1.000’den fazla gendeki değişikliklerin otizmle bağlantılı olabileceği belirtilmektedir, ancak bu değişikliklerin hepsi uzmanlar tarafından doğrulanmamıştır. Genetik faktörlerin, bir bireyin otizm riskini %40 ila %80 arasında etkileyebileceği düşünülmektedir. Genel risk, genetik yapı, çevresel etmenler, ebeveynlerin yaşı ve doğum komplikasyonlarının kombinasyonuna bağlıdır. Nadir gen mutasyonları veya kromozom sorunları, otizmli bireylerin yaklaşık %2 ila %4’ünde tek neden olabilir. Otizmde rol oynayan genlerin çoğu, beyin gelişimi ile ilişkilidir. Bu durum, otizm semptomlarının genellikle iletişim, bilişsel işlevsellik veya sosyalleşme ile ilgili sorunları içermesine neden olabilir.

AŞILAR VE OTİZM

Aşılar otizme neden olmaz. Bazı bireyler, aşıların otizme yol açtığına dair endişeler taşımaktadır. Ancak yapılan araştırmalar, aşılar ile otizm arasında bir bağlantı bulunmadığını göstermektedir. Uzmanlar, çocuklar ve yetişkinler için sekiz aşının güvenliğini kapsamlı bir şekilde incelemiş ve aşıların nadir istisnalar dışında son derece güvenli olduğunu tespit etmiştir. Farklı aşıların içerikleri incelendiğinde de otizmle herhangi bir ilişki tespit edilmemiştir. Aşıların, hastalıkları önlemedeki sağlık faydaları, potansiyel risklerden çok daha ağır basmaktadır.

OTİZM TESTİ

Otizm için kesin bir teşhis koymak, zaman zaman zorlayıcı olabilir. Doktorlar, bireylerin davranış ve gelişimlerine odaklanarak değerlendirme yaparlar. Çocuklar için teşhis genellikle iki aşamada gerçekleşir. İlk aşamada, gelişimsel tarama, doktorunuza çocuğunuzun öğrenme, konuşma, davranış ve hareket etme konusundaki temel becerilerini değerlendirme fırsatı verir. Uzmanlar, çocukların 9, 18, 24 veya 30 aylık kontrolleri sırasında bu gelişimsel gecikmeler için taranmasını önermektedir. Çocuklar, özellikle 18 ve 24 aylık kontrollerinde otizm açısından rutin olarak kontrol edilmektedir. Eğer çocuğunuz bu taramalarda herhangi bir sorun belirtisi gösteriyorsa, daha kapsamlı bir değerlendirmeye ihtiyaç duyulacaktır. Bu değerlendirme, işitme ve görme testleri veya genetik testleri içerebilir. Doktorunuz, gelişimsel çocuk doktoru veya çocuk psikoloğu gibi otizm bozuklukları konusunda uzmanlaşmış birini yönlendirmek isteyebilir. Bazı psikologlar, Otizm Tanısal Gözlem Çizelgesi (ADOS) adı verilen bir test de uygulayabilir. Eğer çocukken otizm teşhisi konulmadıysa ancak belirtiler gösterdiğinizi fark ettiyseniz, mutlaka doktorunuzla görüşmelisiniz.

EĞER YENİ BİR TEŞHİS ALDIYSANIZ

Otizm teşhisi aldıysanız, kendinizi en iyi şekilde hissetmek için atabileceğiniz bazı adımlar bulunmaktadır:

• Teşhisi anlamak için kendinize zaman ayırın. Bu süreçte çok çeşitli duygular hissedebilirsiniz. Yardım için doktorunuza ulaşabileceğinizi unutmayın.
• Araştırmanızı yapın. Otizm hakkında makaleleri okuyarak bilgi sahibi olabilirsiniz. Dışarıda çok fazla bilgi mevcut, ancak teşhisinizle ilgili bilgi edinmek için birkaç güvenilir kaynak bulmak önemlidir.
• Otizmli bireylerin deneyimlerini dinleyin. Durumu anlamak için kullanabileceğiniz birçok blog, kitap veya video bulunmaktadır. Otizmli bireyler, hikayelerini paylaşarak size daha fazla bilgi edinme konusunda yardımcı olabilirler.

Kaynak: WebMD