Koronavirüs plazma tedavisi: Türkiye’de nasıl uygulanıyor, kimler bağışçı olabiliyor?

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

İsmail Kayar, Covid-19 nedeniyle hastane odasında yatarken şayet güzelleşirse hastaneden çıkar çıkmaz hayata geçirmek üzere bir dizi karar aldı. Bunlardan biri de immün plazma tedavisi için bağışta bulunmaktı.

Altınbaş Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi olan Kayar, “Yatakta internet üzerinden bu tedaviyi okudum. ‘Ne kaybederim, halsizken biraz kan vermiş olurum’ dedim. Baştan başa koydum” diyor.

Türkiye’de koronavirüsle çabada “immün plazma tedavisi” ay başında uygulanmaya başlandı.

Sağlık Bakanlığı Bilim Kurulu üyesi ve Ankara Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Alpay Azap, Covid-19’a karşı plazmanın tesirinin hala araştırıldığının altını çiziyor, lakin diğer kesin bir tedavi tekniği olmadığı için ve hastaların yarar görebileceği kanısıyla uygulamaya geçildiğini anlatıyor.

“İMMÜN PLAZMA TEDAVİSİ” NEDİR?

Covid-19 geçiren bir kişinin bağışıklık sistemi koronavirüse saldıracak antikorlar geliştiriyor.

Glikoprotein yapısındaki moleküller olan antikorlar, kanın “plazma” ismi verilen sıvısında oluşuyor.

Bu nedenle immün plazma tedavisinde Covid-19 tanısı konan ve tedavi sürecinin akabinde uygunlaşan şahısların kanından “plazma” ismi verilen sıvı alınarak, hasta şahsa naklediliyor.

Bu antikorların, ağır bakımdaki yüksek riskli hastaların güzelleşmesine yardımcı olması umuluyor.

BBC Türkçe’ye konuşan Prof. Dr. Alpay Azap, “Beklentimiz, bunu (plazmayı) hastaya verdiğimizde antikorların virüsü etkisiz hale getirmesi” diyor.

PLAZMA TEDAVİSİ HANGİ HASTALARA UYGULANIYOR?

Dokuz gün hastanede yatan İsmail Kayar BBC Türkçe’ye yaptığı açıklamada, ağır bakımda tedavi görmediğini, yeniden de hastalığı çok ağır geçirdiğini anlattı:

“Hastaneye gittiğimde etlerim dökülecekmiş üzere eklemlerim ağrıyordu. Ne tarafa yatsan o tarafın acıyor. 5 gün mühletle ben ne bir şey yiyebildim, ne su içebildim. Nefes alıyorsun, yetmiyor. Lavaboya gidip geliyorsun güya 5 kilometre koşmuşsun üzere yorgun hissediyorsun.”

Kayar’a immün plazma tedavisi uygulanmamış, çünkü uygulanacak hastaların seçilmesinde muhakkak kriterler aranıyor.

Prof. Dr. Azap yoğun bakımdaki ağır hastanın kanında kimi bedellerin düşük ya da yüksek olması ve hastanın oksijen takviyesine muhtaçlık duyması üzere kriterlere bakıldığını söylüyor.

“Plazmayı hastalığın 7 ila 14’üncü günü ortasında kullanmak gerekiyor, zira 14 gün geçtikten sonra çok fazla işe yaramıyor” diyor.

Sağlık Bakanlığı bünyesinde enfeksiyon, dahili, hematoloji, ağır bakım ve transfüzyon tıbbı uzmanları bir ortaya gelerek immün plazmanın nasıl tedarik edileceğine ve tedavinin nasıl uygulanacağına dair bir rehber hazırladı.

Bu rehbere nazaran, “genel olarak çok güvenli” olduğu belirtilmekle birlikte plazma tedavisinin yan tesirleri de bulunabiliyor. Rehberde “yüzde 1 oranında ateş, kaşıntı, kızarıklık ve öbür alerjik tepkiler, on binde 1 ila beş yüz binde 1 ortasında ise viral hepatit ve HIV görülebileceği” kaydediliyor.

Getty Imagesİstanbul’daki bir hastanenin ağır bakım ünitesi

Plazma immün tedavisi uygulanmasına hastayı tedavi eden grup karar veriyor. Tedavi takımı hastaya plazma gerektiğine karar verirse, Kızılay Kan Merkezi’ni arıyor. Kızılay da tüm Türkiye’yi kapsayan immün plazma bankasından hastanın kan kümesine uygun plazmayı tedarik ediyor ve hastaneye ulaştırıyor.

Prof. Dr. Azap, Kızılay’ın süreci yönetmesindeki gayenin “hasta yakınlarını plazma bulmak zorunda bırakmamak” olduğunu söylüyor ve ekliyor:

“Bu iş suistimale de açık. Kimi hasta yakınları ‘Ne gerekiyorsa yapalım. Ne kadar para istiyorsanız verelim’ noktasına da geliyorlar haklı olarak. Bu çeşit durumları engellemek ismine, ‘Kan bağışı olsun ve Kızılay organize etsin’ dendi.”

Ancak buna karşın sevdiklerinin süratle uygunlaşmasını uman hasta yakınları, toplumsal medyadan ilanlarla bağışçı arıyor.

BAĞIŞ SÜRECİ NASIL İŞLİYOR?

Covid-19 hastası olduğu klinik testlerle kanıtlanmış ve tedavi sürecinin üzerinden 14 gün geçmiş şahıslar bağışta bulunma müracaatında bulunabiliyor.

Kızılay da tüm Türkiye çapında Covid-19 tetkiki istenen hastaların bilgilerinin girildiği halk sıhhati idare sistemi bilgi tabanına erişiyor. Bu listelerden güzelleşen hastalar aranarak plazma bağışçısı olmak isteyip istemedikleri soruluyor.

Bağış yapılmadan evvel kelam konusu bireye tekrar test yapılıyor.

Test sonucu negatif çıkanlar, Kızılay’ın plazma için belirlediği kan bağışı noktalarına gidiyor.

Ardından bağışçının onayı alınıyor ve kan vermesinde sakınca olup olmadığının tespiti için muayene ediliyor, kanına laboratuvar testleri uygulanıyor.

Test sonuçları uygun olan bağışçının kanında bulunan plazma, aferez aygıtında ayrıştırılarak alınıyor, kandaki öteki bileşenler bağışçıya geri veriliyor.

İşlem 45-60 dakika sürüyor.

Prof. Dr. Azap, “Bağışçı olmanın rastgele bir zorluğu yok. Kan bağışçısı olmakla tıpkı şey. Süreç birebir aynı” diyor.

İsmail Kayar da 14 günlük karantina sürecinin akabinde plazma bağışında bulunmadan bir gün evvel hastaneye çağrıldığını anlatıyor:

“Detaylı kan analizleri ve koronavirüs testi tekrar yapıldı. Test sonucu tekrar negatif çıktı. Kanda antikor ürediği tespit edildi. Kan verebileceğim söylendi.”

Hastalık, ameliyat geçmişi ve sigara kullanımı üzere soruların olduğu bir form doldurduktan sonra kan verdiğini anlatan Kayar, süreci şöyle özetliyor:

“Bir makine var. Koldan damar yolu açıyorlar. İğneyle bağlanıyorsunuz makineye. Süreç yapılırken bir ağrı, sancı yok. Bazen ‘elini sık, bırak’ diyorlar. Makine kanı alıyor, ayrıştırıyor, sonra geri veriyor.”

İmmün plazma bağışı, birinci bağışın yapıldığı tarihten itibaren 7-10 gün aralıklarla bir ayda en fazla 3 defa yapılabiliyor.

Kayar’ın plazmaları 3 bireyde kullanılmış. “‘Normalde donduruyoruz, muhtaçlık halinde veriyoruz, lakin çok bekleyen var’ dediler. ‘Durumları da düzgüne gidiyor’ dendi sonraki gün.”

Kayar, röportajın yapıldığı günün sonraki günü tekrar bağış yapmayı planlıyordu. Ondan bir hafta sonra da 3. sefer bağış yapacağını söyledi.

KİMLER BAĞIŞTA BULUNABİLİR?

Bağışta bulunmak isteyen bireye laboratuvar testiyle Covid-19 teşhisi konması ve bu kişinin güzelleştiğinin klinik olarak 2 testle kanıtlanması gerekiyor.

Bunlar haricinde bağışçılarda şu kriterler aranıyor:

• 18-60 yaş ortası (19 yaşından gün almış, 61 yaşından gün almamış) olması
• Kadın ise hiç gebe kalmamış olması
• Hayatının hiçbir periyodunda kendisine kan transfüzyonu yapılmamış olması

PLAZMA BAĞIŞININ BAĞIŞÇI İÇİN RİSKİ VAR MI?

Getty Images

Sağlık Bakanlığı, bu bağışın sağlık açısından bir risk taşımadığını kaydediyor.

Aferez süreci esnasında kanın ayrıştırılması için kullanılan setlerin tek kullanımlık ve steril olduğunun altı çiziliyor.

Tedavinin fiyatsız olduğu ve masrafların Sağlık Bakanlığı tarafından karşılandığı belirtiliyor.

Prof. Dr. Azap, kanındaki antikorları bağışlamanın bağışçıyı koronavirüse karşı zayıf düşürmeyeceğini söylüyor:

“Antikorlar B-lenfosit dediğimiz bağışıklık hücrelerimiz tarafından daima sentezleniyorlar, hasebiyle sizden aldığımız antikorlar sizi zayıflatmayacak.”

PLAZMA TEDAVİSİ NE KADAR TESİRLİ?

Prof. Dr. Azap, immün plazma tedavisinin ne kadar tesirli olduğunun bilimsel olarak tartışmalı olduğunu söylüyor:

“Viral hastalıkların denetimi daha çok bağışıklık hücreleri sayesinde olur. Antikorların virüslerin denetiminde katkısı var ancak hudutlu. Virüsler hücre içine girip çoğalırlar, münasebetiyle antikorların tesirinden kaçabilecek mikroorganizmalardır.”

Prof. Dr. Azap, hastalığı geçiren birtakım bireylerde antikor oluşmadığını yahut birtakım bireylerde antikor kanda varken hâlâ teneffüs salgılarında virüs olabildiğini ya da negatif olan virüsün tekrar pozitifleşebildiğini anlatıyor, “Bunlar antikora dayalı bütün tedavilerin tesiriyle ilgili bilimsel ortamda önemli soru işaretleri oluşmasına yol açıyor” diyor.

Ancak dünyada Covid-19’a karşı mutlaklaşmış bir tedavi formülü ya da aşı olmadığı için başka birtakım ülkelerde de uygulanıyor.

Covid-19 tedavisinde immün plazma tekniği birinci olarak Çin’de az sayıda kişi üzerinde yapılan deney niteliğindeki çalışmalarda uygulandı.

BBC bilim muhabiri Rebecca Morelle, ABD’de şu ana kadar 600 civarında hastaya plazma tedavisinin uygulandığını bildiriyor.

İngiltere de bu hafta bu formülü ulusal çapta deneyeceğini açıkladı. Denemeler başarılı olursa, güzelleşmiş beşerden alınan plazmanın Covid-19 hastasının düzgünleşme suratını ve hayatta kalma bahtını artırıp artırmayacağı incelenecek.

Prof. Dr. Azap, Türkiye’de Covid-19 hastalarına pek çok dayanak ve ilaç tedavisi birebir anda uygulandığı için immün plazma tedavisinin tesirini şu an ölçmenin sıkıntı olduğunu söylüyor.

“Bu hastalar ağır seyrettiği için her şey deneniyor. Elimizden gelen her şeyi yapmak istiyoruz. Hasebiyle bu hastalardan cevap aldığınız vakit plazma tedavisi mi düzgünleştirdi söylemeniz sıkıntı, almadığınız vakit işe mi yaramadı, bunu da söylemeniz zor” diyor.

Plazmanın Covid-19 hastalarındaki tesirini ölçmek için “karşılaştırmalı denetimli çalışmalara” gereksinim olduğunu söyleyen Azap, “Bu çalışmalar da hem dünyada hem bizim ülkemizde başlatılmış durumda şu an. Lakin daha çok başındayız, kesin bir şey söyleme talihimiz şimdilik yok” diyor.

DAHA EVVELKİ SALGINLARDA KULLANILDI MI?

İyileşen hastaların kanını tedavide kullanmak tıpta yeni bir fikir değil. 100 yıldan eskiye giden bir tarihi var.

Yakın vakitte tekrar koronavirüs kaynaklı Sars ve Mers’in yanı sıra Ebola ve domuz gribi salgınlarında da uygulandı.

Getty ImagesMalatya’da 72 yaşındaki bir hasta Covid-19’u yenerek taburcu oldu

Azap, daha evvelki salgınlarda kullanımı sırasında bu yolun “kısmen” başarılı olduğunu söylüyor, “Zaten onlarda kesin bir başarısı olsaydı standart bir tedavi formülü olurdu bu” diyor ve ekliyor:

“Ama öbür tedavisi de olmadığı için bu hastalığın ve hastaların yarar görebileceğini düşündüğümüz için, uygun hastalara uygulanması gerektiğini düşünüyoruz.”

“Yoğun bakımda yatanların halini görse beşerler, gelir verir” diyen İsmail Kayar, plazma bağışında bulunmanın bir “vazife” olduğunu söylüyor:

“Bunu (antikor) boşuna taşımaktansa gidip vermek lazım. Hayat kurtarıyorsun. İnsanın yapabileceği bundan büyük güzellik olmaz. Bünyemiz bizden habersiz üretiyor bu değerli şeyi. Tahminen de bizim verdiğimiz 200 cc’lik kanla çıkacaklar ağır bakımdan, hayatlarına geri dönecekler. Bu çok değerli. Bunu esirgememek lazım.”